ศาสตราจารย์ ท่านผู้หญิง นพคุณ ทองใหญ่ ณ อยุธยา เกิดวันที่ ๑๗ กันยายน พ.ศ. ๒๔๕๕ ณ มลรัฐโรดไอแลนด์ (Rhode Island) ประเทศสหรัฐอเมริกาเป็นธิดาของ นายโรกุจิโร ทาคากิ กับ นางลูลู์เบล วินนี สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีเกียรตินิยมด้านอักษรศาสตร์และวิทยาศาสตร์ วิชารองครุศาสตร์จากมหาวิทยาลัยคอร์แนล (Cornell University) สมรสกับหม่อมราชวงศ์จักรทอง ทองใหญ่ ท่านเริ่มเข้ารับ ราชการเป็นข้าราชการชั้นโท ตำแหน่งอาจารย์ผู้ช่วยชั้น ๑ ประจำภาควิชาภาษาต่างประเทศ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย สังกัดกรมมหา- วิทยาลัย กระทรวงศึกษาธิการ เมื่อวันที่ ๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๙ ขณะอายุ ๒๓ ปี

ระหว่างปี พ.ศ. ๒๔๙๐-๒๔๙๑ ท่านได้ลาไปศึกษาที่ Alfred University เป็นเวลาหกเดือน และ New York University ประเทศสหรัฐอเมริกา เป็นเวลาสามเดือน เมื่อกลับจากการศึกษาเพิ่มเติม ท่านได้ดำรงตำแหน่งอาจารย์โทและอาจารย์เอก แผนกวิชาภาษาต่างประเทศ คณะอักษรศาสตร์ตามลำดับ

ในปี พ.ศ. ๒๔๙๙ ได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ ให้ดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ แผนกวิชาภาษาต่างประเทศ นับเป็นข้าราชการสตรีไทยคนแรก ที่ดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ พ.ศ. ๒๕๐๕ ศาสตราจารย์ ท่านผู้หญิงนพคุณ ทองใหญ่ ณ อยุธยา ดำรงตำแหน่งหัวหน้าแผนกวิชาภาษาอังกฤษ คณะอักษรศาสตร์ และดำรงตำแหน่งศาสตราจารย์ แผนกวิชาภาษาอังกฤษ คณะอักษรศาสตร์ แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย จนกระทั่งเกษียณอายุราชการในปี พ.ศ. ๒๕๑๕

ศาสตราจารย์ ท่านผู้หญิงนพคุณ ทองใหญ่ ณ อยุธยา ได้รับรางวัลเกียรติยศทั้งระดับชาติและระดับนานาชาติ เมื่อสำเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัยคอร์แนล ท่านได้รับเลือกให้เป็นสมาชิกสมาคม Phi Bela Kappa ในปีพ.ศ. ๒๔๗๖ ปี พ.ศ. ๒๔๗๗ เป็นสมาชิก Phi Kappa Phi และ Pi Lambda Theta รวมทั้ง Motarboard ด้วย

ในชีวิตราชการ ท่านได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ประถมาภรณ์มงกุฎไทยในปี พ.ศ. ๒๕๐๗ เครื่องราชอิสริยาภรณ์ประถมาภรณ์ช้างเผือกในปี พ.ศ. ๒๕๑๐ และเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษในปี พ.ศ. ๒๕๒๗

ศาสตราจารย์ ท่านผู้หญิงนพคุณ ทองใหญ่ ณ อยุธยา ท่านเป็นผู้มีความสามารถทางภาษาและวรรณคดีอังกฤษอย่างมาก และมีคติประจำใจว่า ยิ่งได้รับเกียรติยศสูงขึ้นเท่าใด ก็ยิ่งต้องทำงานให้สมกับเกียรติยศมากขึ้นเท่านั้น

อาจกล่าวได้ว่าตลอดระยะเวลารับราชการถึง ๓๗ ปี ท่านได้ทุ่มเทสติปัญญาและกำลังกายแก่งานสอนภาษาและวรรณคดีอังกฤษให้นิสิตอย่างเหลือล้น เพราะแผนกวิชาภาษาอังกฤษมีหน้าที่ให้บริการสอนภาษาอังกฤษแก่นิสิตทุกคณะในจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

เมื่อเกษียณอายุราชการแล้ว ท่านยังทำหน้าที่เป็นอาจารย์พิเศษให้คณะอักษรศาสตร์และเป็นที่ปรึกษาให้กองการสอบ สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน ตลอดจนช่วยงานราชการในสถาบันต่าง ๆ อาทิ สถาบันภาษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช จนถึงเวลาที่ท่านถึงแก่อนิจกรรม ในวันที่ ๒๖ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๓๓

ผลงานที่สำคัญ

  • Grammar Notes: Errors in Composition Commonly Made by Students in Thailand ค.ศ. 1952 (ผู้รวบรวม)
  • A Book of Verse for First Year Students ค.ศ. 1955 (ผู้รวบรวม)
  • A Review of English Fundamentals for University Students ค.ศ. 1961
  • Nuggets: Chulalongkorn University Golden Jubilee 1917-1967 ค.ศ. 1967 (บรรณาธิการ)
  • คำร้องภาษาอังกฤษสำหรับเพลงพระราช- นิพนธ์ Falling Rain (สายฝน) Near Dawn (ใกล้รุ่ง) และ Lullaby (ค่ำแล้ว)