การวิเคราะห์บททำขวัญและพิธีทำขวัญของกลุ่มคนไทย ไทยพวน และไทยเขมร ที่จังหวัดฉะเชิงเทรา
สุวิทย์ เจียรสุวรรณ์
วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต
ภาควิชาภาษาไทย
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ปีการศึกษา ๒๕๔๖
วัตถุประสงค์ของการวิจัย
๑. รวบรวมบททำขวัญที่เป็นมุขปาฐะและลายลักษณ์ของกลุ่มคนไทย ไทยพวน และไทยเขมร ในอำเภอพนมสารคาม และอำเภอราชสาส์น จังหวัดฉะเชิงเทรา
๒. วิเคราะห์เปรียบเทียบบททำขวัญและพิธีทำขวัญของกลุ่มชนต่าง ๆ ดังกล่าวที่ยังปฏิบัติอยู่ในปัจจุบัน
๓. ศึกษาบทบาทและการดำรงอยู่ของประเพณีการทำขวัญในสังคมปัจจุบัน
สมมติฐานของการวิจัย
บททำขวัญและพิธีทำขวัญมีบทบาทในการธำรงรักษาและสร้างเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของคนไทย ไทยพวน และไทยเขมร ในจังหวัดฉะเชิงเทรา เพราะทุกกลุ่มมีบททำขวัญและพิธีทำขวัญที่เป็นเอกลักษณ์ของตนเอง ขณะเดียวกันบททำขวัญและพิธีทำขวัญก็ช่วยเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มชนต่าง ๆ ไว้ด้วย
บทคัดย่อ
วิทยานิพนธ์เล่มนี้มีจุดมุ่งหมายเพื่อรวบรวมและศึกษาเปรียบเทียบบททำขวัญ และบทบาทและการดำรงอยู่ของพิธีทำขวัญของกลุ่มคนไทย ไทยพวน และไทยเขมร ที่อำเภอพนมสารคาม และอำเภอราชสาส์น จังหวัดฉะเชิงเทรา โดยรวบรวมและศึกษาข้อมูลที่ตำบลเมืองเก่า ตำบลดงน้อย และบริเวณพื้นที่ใกล้เคียง
จากการรวบรวม ผู้วิจัยพบว่าประเพณีการทำขวัญที่เคยปฏิบัติมาในอดีตของกลุ่มคนไทย ไทยพวน และไทยเขมร แบ่งได้เป็น ๓ ประเภท ได้แก่ พิธีทำขวัญที่เกี่ยวกับชีวิต พิธีทำขวัญที่เกี่ยวกับการเกษตรกรรม และพิธีทำขวัญที่เกี่ยวกับเรือน ทุกพิธีจะมีบททำขวัญประกอบ
จากการศึกษาเปรียบเทียบบททำขวัญทั้งสำนวนมุขปาฐะและลายลักษณ์ของคนไทย ๒๔ สำนวน คนไทยพวน ๓๑ สำนวน และคนไทยเขมร ๒๙ สำนวน พบว่าทั้ง ๓ กลุ่มชน ใช้บททำขวัญภาษาไทยเป็นส่วนใหญ่ ยกเว้นกลุ่มคนไทยพวนที่ใช้ทั้งภาษาไทยและภาษาพวน และยังพบว่าบททำขวัญที่เกี่ยวกับชีวิตมีโครงสร้างหลักร่วมกัน ๓ ส่วน แบ่งเป็น บทนำ ได้แก่ บทบูชาพระรัตนตรัยและบทชุมนุมเทวดา บทดำเนินเรื่อง ได้แก่ บทสอนและบทเรียกขวัญ และบทจบ นิยมใช้บทให้พร
ผู้วิจัยพบว่า พิธีทำขวัญที่ยังคงปฏิบัติในปัจจุบันอยู่ทั้ง ๓ กลุ่มชน มี ๒ ประเภท คือ พิธีทำขวัญที่เกี่ยวกับชีวิต ได้แก่ พิธีทำขวัญนาค พิธีทำขวัญทิดสึกใหม่ และพิธีทำขวัญบ่าวสาว และพิธีทำขวัญที่เกี่ยวกับการเกษตรกรรม ได้แก่ พิธีทำขวัญข้าว
แต่ละกลุ่มชนต่างมีประเพณีการทำขวัญที่แสดงให้เห็นบทบาทในการสร้างความสามัคคีในชุมชน และรักษาวัฒนธรรมของกลุ่มตน ขณะเดียวกันก็พบว่าหมอขวัญไทยพวนและไทยเขมรก็รับบททำขวัญและพิธีทำขวัญบางส่วนจากหมอขวัญไทยมาปรับใช้ ประเพณีการทำขวัญจึงมีบทบาทสำคัญในการเชื่อมความสัมพันธ์ของชนทั้ง ๓ กลุ่ม ให้มีความกลมกลืนกัน นอกจากนี้ยังมีบทบาทให้กำลังใจและความอบอุ่นใจ สั่งสอนศีลธรรมและจริยธรรม ควบคุมสังคม และให้ความเพลิดเพลินอีกด้วย
ปัจจัยที่ส่งผลต่อการดำรงอยู่ของประเพณีการทำขวัญมี ๖ ประการ ได้แก่ ความเชื่อเรื่องขวัญ ค่านิยมเรื่องระบบอาวุโสและความกตัญญู จำนวนหมอขวัญ ภาษาในบทนำขวัญ พิธีกรรมที่เอื้อต่อการทำขวัญ สภาพชุมชนและขนาดชุมชน
อ่านวิทยานิพนธ์ฉบับออนไลน์ได้ที่
http://cuir.car.chula.ac.th/handle/123456789/66002
ภาพเปิดเรื่อง : หมอขวัญขณะกล่าวสู่ขวัญบ่าวสาว ที่มา : สุวิทย์ เจียรสุวรรณ์. (๒๕๔๖). การศึกษาวิเคราะห์บททำขวัญและพิธีทำขวัญของกลุ่มคนไทย ไทยพวน และไทยเขมร ที่จังหวัดฉะเชิงเทรา. วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. ภาพที่ ๓๗ หน้า ๑๙๗.