ลักษณะเด่นของตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนา
นิตยา วรรณกิตร์
วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต
ภาควิชาภาษาไทย
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ปีการศึกษา ๒๕๔๗
วัตถุประสงค์ของการวิจัย
๑. ศึกษาวิเคราะห์บุคลิกลักษณะ พฤติกรรมและโครงสร้างชีวิตของตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนา
๒. ศึกษาเปรียบเทียบตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนากับตัวละครเอกกำพร้าในอรรถกถาชาดก ปัญญาสชาดก ชาดกพื้นบ้านและนิทานกำพร้าของชนชาติไท
สมมติฐานของการวิจัย
๑. ตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนามีทั้งลักษณะที่เป็นสากลและลักษณะเฉพาะแบบพื้นบ้านล้านนา
๒. ตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนามีโครงสร้างชีวิต บุคลิกลักษณะและพฤติกรรมบางประการร่วมกับตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านและนิทานกำพร้าของชนชาติไท ในขณะเดียวกันก็ยังคงคุณลักษณะสำคัญของพระโพธิสัตว์ผู้มีบุญบารมีเช่นเดียวกับตัวละครกำพร้าที่ปรากฏในอรรถกถาชาดกและปัญญาสชาดก
บทคัดย่อ
วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีจุดมุ่งหมายที่จะศึกษาตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนาในด้านบุคลิกลักษณะ พฤติกรรมและโครงสร้างชีวิต พร้อมทั้งศึกษาเปรียบเทียบกับตัวละครเอกกำพร้าที่ปรากฏในอรรถกถาชาดก ปัญญาสชาดก ชาดกพื้นบ้านและนิทานกำพร้าของชนชาติไท
ผู้วิจัยใช้ข้อมูลชาดกพื้นบ้านล้านนาที่มีตัวละครเอกกำพร้า ๔๙ เรื่อง ผู้วิจัยได้จำแนกตัวละครเอกกำพร้าเป็น ๓ ประเภทตามสาเหตุของความเป็นกำพร้าคือ ตัวละครเอกกำพร้าที่บิดามารดาสิ้นชีวิต ตัวละครเอกกำพร้าที่ไม่ปรากฏชัดเจนว่าบิดามารดาเป็นใครและตัวละครเอกกำพร้าที่พลัดพรากจากบิดามารดา ด้านบุคลิกลักษณะพบว่าตัวละครเอกกำพร้ามีลักษณะที่เป็นพระโพธิสัตว์ตามอุดมคติทางพุทธศาสนา อาทิ ลักษณะเกี่ยวกับการกำเนิด รูปลักษณ์พิเศษ ส่วนสถานภาพของตัวละครเอกกำพร้าส่วนใหญ่เป็นชาวบ้านที่ยากจน ในการวิเคราะห์โครงสร้างชีวิตของตัวละครเอกกำพร้า ผู้วิจัยได้จำแนกเป็นสามช่วงชีวิตคือ ช่วงเริ่มต้นของชีวิต เป็นเรื่องราวชีวิตตั้งแต่ยังไม่เกิด กระทั่งคลอดออกมาจนถึงวัยเด็ก ชีวิตช่วงนี้เป็นการกล่าวถึงสาเหตุความกำพร้า สภาพชีวิตความเป็นอยู่ตอนเริ่มต้น บุคลิกลักษณะและการได้พบกับผู้อุปถัมภ์ของตัวละครเอกกำพร้า ช่วงชีวิตที่สองคือชีวิตในช่วงผจญภัย/เผชิญอุปสรรค เป็นการดำเนินชีวิตที่เกี่ยวข้องกับการเดินทาง การผจญภัยและการประสบกับปัญหาหรืออุปสรรคต่าง ๆ ให้ต้องแก้ไข ส่วนช่วงสุดท้ายของชีวิต ปัญหาต่าง ๆ จะคลี่คลายไปสู่จุดจบ ตัวละครเอกกำพร้าประสบความสำเร็จในชีวิตด้วยการครองเมืองหรือการมีทายาท
ผลการศึกษาวิจัยสามารถสรุปได้ว่า ลักษณะเด่นของตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนาเป็นการผสมผสานกันระหว่างบทบาทของพระโพธิสัตว์ พระเอกในนิทานจักร ๆ วงศ์ ๆ และชาวบ้านธรรมดา ลักษณะดังกล่าวคล้ายคลึงกับตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านของไทเขินเพราะทั้งสองกลุ่มมีความใกล้ชิดทางวัฒนธรรมและมีการรับรู้วรรณกรรมร่วมกัน ในขณะที่ตัวละครเอกกำพร้าในอรรถกถาชาดกและปัญญาสชาดกจะมุ่งแสดงบทบาทของพระโพธิสัตว์เป็นสำคัญ ส่วนตัวละครเอกกำพร้าในนิทานกำพร้าของชนชาติไทและกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ ในอุษาคเนย์ตอนกลาง มีจุดมุ่งหมายสำคัญที่จะแสดงบทบาทของพระเอกแบบชาวบ้าน
อนึ่ง ลักษณะและเรื่องราวชีวิตของตัวละครยังสามารถสะท้อนให้เห็นวิถีชีวิต ความเชื่อ ค่านิยมและอุปนิสัยของชาวล้านนา ลักษณะความสัมพันธ์ในสังคมล้านนา ตลอดจนลักษณะร่วมและแตกต่างทางสังคมระหว่างล้านนากับสังคมอื่น นอกจากนี้ตัวละครเอกกำพร้าในชาดกพื้นบ้านล้านนายังมีบทบาทในการเป็นความหวังและการชดเชยให้กับกลุ่มคนที่ด้อยโอกาสในสังคมด้วย
อ่านวิทยานิพนธ์ฉบับออนไลน์ได้ที่
http://cuir.car.chula.ac.th/handle/123456789/65348
ปัจจุบันเป็นอาจารย์ประจำสาขาวิชาภาษาไทย ภาควิชาภาษาไทยและภาษาตะวันออก
คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์
มหาวิทยาลัยมหาสารคาม