พลวัตและบทบาทของความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์บ้านที่บ้านไม้ลุงขน อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย
อัมพิกา ประทุมมา
วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต
ภาควิชาภาษาไทย
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ปีการศึกษา ๒๕๕๔
วัตถุประสงค์ของการวิจัย
๑. เพื่อศึกษาพลวัตของความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์บ้านที่บ้านไม้ลุงขน อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย
๒. เพื่อวิเคราะห์บทบาทของความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์บ้านที่บ้านไม้ลุงขน อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย
สมมติฐานของการวิจัย
ความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์บ้านของชาวไทลื้อที่บ้านไม้ลุงขนมีพลวัต คือ การผนวกรวมกับความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์ของท้องถิ่นล้านนา ทำให้ความเชื่อและพิธีกรรมนี้ยังคงมีบทบาทในฐานะเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวบ้านไม้ลุงขนในปัจจุบัน
บทคัดย่อ
วิทยานิพนธ์เรื่องนี้มุ่งศึกษาพลวัตและบทบาทของความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์บ้านที่บ้านไม้ลุงขน อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย โดยได้เก็บรวบรวมข้อมูลภาคสนามเกี่ยวกับบริบทชุมชนและพิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์บ้านสำคัญ ๓ พิธี คือ งานประจำปีศาลเจ้าพ่อคำแดง พิธีส่งเคราะห์บ้าน และพิธีเลี้ยงเมืองในช่วงปี พ.ศ. ๒๕๕๒ – ๒๕๕๓ เพื่อวิเคราะห์พลวัตของพิธีกรรมและบทบาทของความเชื่อและพิธีกรรมที่มีต่อคนไทลื้อที่อพยพมาจากสิบสองพันนาที่มาตั้งหมู่บ้านที่บ้านไม้ลุงขน
ผลการวิเคราะห์ความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับอารักษ์บ้านไม้ลุงขนพบว่ามีทั้งพลวัตทั้งในเชิงกายภาพและในเชิงพิธีกรรม พลวัตในเชิงกายภาพคือ มีการเปลี่ยนแปลงที่ตั้งและรูปแบบของศาลเจ้าบ้านเพื่อเปิดโอกาสให้เข้าถึงพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ได้ง่ายขึ้นจากเดิมที่อยู่ท้ายหมู่บ้านมาอยู่กลางหมู่บ้าน ส่วนพลวัตในทางพิธีกรรม พบว่า ประการแรก มีการเพิ่มจำนวนพิธีกรรมโดยการรับพิธีกรรมแบบคนไทยทางภาคเหนือมาเป็นส่วนหนึ่งของพิธีเกี่ยวกับการบูชาผีอารักษ์บ้าน นอกจากนั้นยังพบว่ามีการปรับเปลี่ยนองค์ประกอบของพิธีกรรมเนื่องด้วยบริบททางสังคมและวัฒนธรรมที่เปลี่ยนไป
ผลการวิเคราะห์เรื่องบทบาทของความเชื่อและพิธีกรรมพบว่า พิธีกรรมเกี่ยวกับผีอารักษ์บ้านเป็นพิธีกรรมสำคัญระดับชุมชนที่มีบทบาทในการสืบทอดความเชื่อและพิธีกรรมของชาวไทลื้อในบริบทใหม่ ขณะเดียวกันก็มีบทบาทในฐานะที่เป็นศูนย์รวมจิตใจและเสริมสร้างความสมานฉันท์ของกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ที่อาศัยอยู่ในชุมชน และมีบทบาทสำคัญในการให้ความมั่นคงทางด้านจิตใจแก่ปัจเจกบุคคลในชุมชน
อ่านวิทยานิพนธ์ฉบับออนไลน์ได้ที่
http://cuir.car.chula.ac.th/handle/123456789/29316
ปัจจุบันเป็นครูชำนาญการ
หัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย
โรงเรียนดำรงราษฎร์สงเคราะห์ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงราย